طبیعت گردی پایدار
بهاره حدادی
چاپ شده در فصلنامه معماری و ساختمان شماره 18 بهار 1388
چکیده: با صنعتي شدن جهان و ورود به قرن بيستم تحول اقتصادي عظيمي در كشورهاي صنعتي بوجود آمد و به تبع آن نياز به تفريح و سفر و آشنا شدن با مناطق ديگر دنيا براي مردم به وجود آمد. مردم ایران برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات آخر هفته از سالیان دور جاهای مشخص و محدودی را سینه به سینه شناسایی نموده‌اند که برای عموم مردم شاید تعداد آنها بیش از انگشتان دست نباشد. لزوم شناسایی عمده مناطق بکر در شاخه‌های طبیعت زنده و بی‌جان ، افق‌ها و فرصتها و اوقات فراغتی با شکل جدید برای مردم به ارمغان خواهد آورد . از طرفی،حضور در طبیعت نباید باعث تخریب آن شود .ارائه الگوی فضایی جهت حضور و استقرار انسان در دامن پتانسیلها و چشم اندازهای طبیعی با هدف توسعه پایدار چالشی است که در طبیعت گردی پایدار مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است.در طی این مقاله پس از آشنایی با تعاریف گردشگری و جاذبه های گردشگری، به نتایج حاصله از تلفیق توسعه پایدار و طبیعت گردی می پردازیم. که در نهایت به اکوتوریسم و اهمیت گسترش این علم در زمینه حفظ و بهره برداری از جاذبه های طبیعی می پردازیم.
کلمات کلیدی: گردشگری، طبیعت گردی، گردشگری پایدار، اکوتوریسم
توريسم و گردشگری:
توریسم را باید آميزه اى از چندين جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفى کوتاه، هدفى خاص و فعاليتهائى که در مقصد انجام می گيرد. توریسم یا گردشگری حركتی است، كه از یك نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد، یعنی حركت چرخشی حول یك محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان ( صنايع خودرو سازي،نفتي و توريسم) به شمار میرود.برخی از انواع گردشگری که شاید تا کنون به گوش ما نخورده باشند یا به عنوان یک نوع مستقل از گردشگری از آن اطلاعی نداشته باشیم عبارتند از: گردشگری ماجراجویانه، گردشگری نیاشناسی، E-Tourism یا گردشگری مجازی ، طبیعت گردی ، گردشگری آموزشی، گردشگری درمانی، گردشگری تفریحی، گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری زیارتی، گردشگری ورزشی، گردشگری فضایی، ژئوتوريسم و غیره. گردشگر شخص عامل گردشگری است كه تقاضاي بازار را شكل مي دهد و كشور پذيراي گردشگر به معمول گردشگری مصطلح مي باشد كه عرضه بازار مي باشد. عرضه جهانگردي از عناصر مختلفي تشكيل شده از قبيل آب و هواي خوب، آثار تاريخي، وسايل حل و نقل، هتل، وسايل ورزشي، امكانات خريد و غذا و غيره بنابراين شامل كالا و خدمات هر دو مي باشد. در ذیل عوامل توریسم و گردشگری مورد بررسی قرار می گیرد.
تاريخچه گردشگری :
اولين عامل ايجاد گردشگری به مفهوم امروزي در اواخر قرن 18 ايجاد شد، در آمد هنگفت خانواده هاي اصيل و ممتاز و اشراف زادگان كه اين گروه را از ساير مردم جدا مي كرد مي توانست عامل مهمي در اين زمينه به شمار آيد. آريستوكرات مانند نئورال قرون وسطي به زمين وابسته نبود پس آسانتر مي توانست به گشت و گذار در خارج از محدوده زندگي و گذران هميشگي خود بپردازد.در قرن نوزدهم با پيشرفت انقلاب صنعتي عوامل اجتماعي به جوامع بورژوازي و تقسيم عمومي ثروت در ميان توده مردم توريسم رونق بيشتر گرفت و در اواخر آن قرن بود كه مفاهيم امروزي توريسم بوجود آمد.در نقاط خوش آب و هوا ، در كنار درياها و طبيعتاً در مناطقي كه مردم اوقات فراغت خود را در آنجا مي گذراندند اندك اندك مراكزي بوجود آمد كه امكانات زندگي جهانگردان را تسهيل مي كرد. هتلها و مسافرخانه ها در شهرها رو به ازدياد گذارد و با اختراع كشتيهاي بخار و قطار و راه آهن و بعد اتومبيل و هواپيما هر روز نزديك شده و با سهولت رفت و آمد به تعداد توريستها افزوده گشت. تا قبل از جنگ جهاني با وجود آنكه توريسم به مفهوم گسترده خود در آمريكاي شمالي و اروپا آمده بود و توريستهاي معدودي در جنوب قاره امريكا و آفريقا و آسيا ديده مي شدند اما هنوز اين امر شكل جهاني به خود نگرفته بود و كمتر كشوري آنرا بصورت يك رشته اقتصادي در در آمد و بودجه سالانه خود منظور مي كرد ولي پس از گذشتن بحرانهاي اقتصادي بعد از جنگ جهاني دوم ناگهان توسعه شگفت انگيزي در توريسم بين المللي بوجود آمد.
نگاهها به بررسي سازمان ملل متحد بين المللي در سالهای دور نشان مي دهد كه در فاصله سالهاي 1950 تا 1970 توريسم در جهان بسیار پيشرفت كرده است. به معني ساده تر تعداد توريستهاي سال 1970 ده برابر توريستهاي سال 1950 بوده است كه اين رشد نهايي خارق العاده توريسم بين المللي نشان مي دهد در طي اين 20 سال است كه مفهوم امروزي توريسم از نظرگاههاي مختلف به صورت جا افتاده اي در تمام جوامع شناخته و ايجاد شده است.
جاذبه گردشگری:
در تعريف، كليه عوامل و عناصري كه ميل به سفر را در عامل جهانگردي بر مي انگيزد جاذبه جهانگردي محسوب مي گردد. اين جاذبه ها سرمايه جهانگردي كشور مي باشد و از لحاظ اقتصادي جزو سرمايه هاي ملي محسوب مي گردد و لذا بازار جهانگردي بازاري است ناقص و شفافيت لازم بازار را ندارد اما در مجموع اين جاذبه مشوق جهانگرد در راه وصول به جاذبه هاي ديگر است.
انواع جاذبه ها گردشگري
1- جاذبه هاي طبيعي
ويژگيهاي منابع طبيعي ،مانند: زمين ، کيفيت آب ، پوشش گياهي ، گونه هاي حيواني و آب و هوا از جمله خصوصياتي هستند که عمده جاذبه هاي طبيعي را تشکيل مي دهند . جاذبه هاي منحصر به فرد طبيعي براي جلوگيري از انحصار ، دگرگوني و حفاظت آن اغلب عام المنفعه هستند . جاذبه هاي بخش خصوصي که بيشتر بر محيطهاي مصنوعي متکي مي باشند و براي موفقيت خود به خصوصيات آب و هواي ويژه اي احتياج دارند.
2- جاذبه هاي تجاري
مناطق بزرگ شهري ، مرکز فعاليت صنعت گردشگري هستند . اجتماع سرويسهاي توليدي ، اقتصادي ، دولتي وخصوصي که مجموعاً بازارهاي بزرگ را تشکيل مي دهند از مناطق جذاب، براي گردشگران مي باشند . مناطق روستايي اگرچه از اهميت کمتري نسبت به مراکز تجاري شهري برخوردارند، اما به طور فعال به دنبال همايش هاي تجاري ، گردشگري هستند.تفريحگاههاي بزرگ و کوچک در جذب گردشگران فعال هستند.
3- جاذبه هاي تاريخي
يادمانهاي قديمي ، درفضاها و محيطهاي ساخته شده مصنوعي يا در مکانهايي که وقايع مهم اتفاق افتاده ، به نوبه خود مي تواند نوعي جاذبه باشد . بعضي مکانها ممکن است قبل از اينکه به يک جاذبه گردشگري تبديل گردند ، احتياج به محوطه سازي تفريحگاهي، مرمت و محافظت دارند. مکانهاي ماقبل تاريخ يا دوره هاي ابتدايي تاريخ به مقدماتي مانند کاوش و تحقيق راجع به اهميت انحصار و ارتباطشان با زندگي مدرن امروزي احتياج دارند . اين کاوش هم سرگرم کننده و هم آموزنده است و براي جاذبه هاي تاريخي ضروري مي باشد .
4- جاذبه هاي قومي و فرهنگي
راه و رسم و روشي که اقوام مختلف به زندگي ، کار، تفريح و عبادت مي پردازند ، جاذبه هاي قومي فرهنگي را تشکيل مي دهد . خيلي از فرهنگها منحصربه فرد بودن زندگي شان را به عنوان يک جاذبه براي مردم درک نمي کنند ؛ اگرچه اين ديدگاه بايد عوض شود ولي معرفي جاذبه هاي قومي و فرهنگي بايد با حساسيت انجام شود . اگر استثنائات قومي و فرهنگي را به عنوان يک جاذبه به خواهيم مطرح کنيم بايد همانند ديگر جاذبه ها از آن حفاظت کنيم.
5 – جاذبه هاي پزشکي
چشمه هاي آب معدني يکي از اولين مراکز پزشکي براي جاذبه هاي گردشگري شناخته شده اند . امروزه گردش و سفر به مراکز تفريحيـ درماني براي درمان بيماريهاي گوناگون رايج شده است. پيشرفتهاي پزشکي به شناخت مراکز درماني خاص با شهرت جهاني کمک کرده و اين مکانها گردشگري را به طور گسترده اي توسعه داده و هرساله سيل بيماران داخلي و بين المللي را پذيراست .
6- رويدادهاي خاص
رويدادهاي خاص مانند جشنهاي سالانه يا بازيهاي المپيک به عنوان جاذبه هاي کوتاه مدت يا با اهميت شناخته شده اند .با اين وجود به عنوان يکي از عوامل براي تکرار سفر وگردش، يک انتخاب آگاهانه، نقش قابل قبولي را ايفاء مي کند . به هر حال رويدادهاي جهاني جزء ارتقاء دهنده هاي اهداف گردشگري هستند.اين رويدادها وقتي که ارزشهاي اجتماعي و عمومي را در پيش رو ندارند، هدف آنها گسترش وافزايش افتخارات محلي در يک اجتماع است .
7- پارکها
بسياري از پارکهاي عمومي درطبقه بندي منابع طبيعي قرار مي گيرند. پارکهاي بخش خصوصي ، شهربازيها هستند . شهربازيها مجموعه هاي مستقل هستند که متنوع اند و انواع سرگرمي ها را براي بازديد کنندگان فراهم مي کنند . تکامل شهربازيها وتبديل آنها به تفريحگاههاي گردشگري ، محفل جذابي را براي توسعه گردشگري ايجاد مي کنند . بايد توجه داشت که محصور کردن آنها باعث جدايي گردشگران از ساکنان شهر مي شود و کاهش تأثير اجتماعي در روش محصورسازي، ممکن است کاهش تأثيرات اقتصادي را به دنبال داشته باشد .
8- مذهبي
جاذبه هاي مذهبي يکي از مشکل ترين مباحث ديدگاه توسعه گردشگري هستند . البته لزوماً ساخت انواع تأسيسات براي پذيرايي اين گونه از گردشگران باعث به وجود آمدن مشکلات در آنها نمي شود؛ بلکه چگونگي مطرح کردن جاذبه هاي مذهبي مهم است . ساير جاذبه هاي گردشگري : باغ وحش ها ،آکواريوم ها ،ميادين ورزشي و نظير اينها هر يک در مقوله هاي جداگانه مي گنجد ،اما از جهت سهولت و نيز به خاطر لزوم ساختار ساده شان همگي در يک گروه طبقه بندي مي شوند .در واقع از آنجا ئيکه موارد فوق همه در يک مقوله جاي مي گيرند از جاذبه هاي بالقوه آنها چيزي کم نمي کند .در مناطق شهري عمدتاً بر تکميل و افزودن به جاذبه هاي تجاري و گردشگري مو جود تکيه مي شوند.
سرزمين ايران همواره بعلت غناي تاريخي، ادبي، هنرهاي ملي و آثار باستاني مورد توجه خاص جهانگردان بوده است هر چند در گذشته گردشگری به مفهومي كه امروزه از آن استنباط مي شود وجود نداشت. چه بعلت كمبود وسايل مسافرت و عدم امكانات مادي سفر از سرزمين به سرزمين ديگر بسي دشوار مي نمود. بدين جهت جهانگردي صرفاً به افراد محقق و باستان شناس اختصاص داشت. از سفرنامه ها و يادداشت هاي كساني كه از ايران بازديد كرده اند اينطور بر مي آيد كه سخت مسحور و مفتون هنرها، ذوق و ادبيات و ميهمان نوازي ايرانيان گشته اند.
ايران از نظر معماري، ادبيات، صنايع دستي و روح ميهمان نوازي داراي موقعيتهاي خاصي است و هميشه جهانگردان را تحت تاثير قرار داده است ايرانيان هميشه مقدم گردشگران را گرامي داشته و در همه حال آنها را راهنمايي كرده و از هيچ كمكي دريغ نمي كردند.در سال 1314 هجري شمسي براي اولين بار در وزارت داخله ( وزارت كشور ) اداره اي بنام اداره جلب سياحان خارجي و تبليغات تاسيس گرديد و انجام امور مربوط به گردشگری كشور به عهده آن محول شد. اين اداره در سال 1320 بصورت شورايي كليه امور مربوط به گردشگری را رسيدگي و تصميمات موثر مفيدي براي جلب توريستهاي خارجي اتخاذ كرد.بنابراين توجه و حمايت از توريستهاي خارجي در زمان رضاشاه رسماً شروع شد و از آن به بعد توجه به اين امر زيادتر گرديد تا اينكه در سال 1343 ( 1963 ميلادي ) سازمان جلب سياحان كه وابسته به نخست وزيري بود به تصويب دولت رسيد.
انسان ، طبیعت و طبیعت گردی :
همه مردم طبیعت را دوست دارند . رویکرد انسان به طبیعت ، رویکرد تازه ای نیست ، کمتر کسی از افراد عامی می توان یافت که از چشم اندازهای طبیعت بی جان شامل کوه و دشت و درّه‌های کنارجاده در طول سفرهای رایج بین شهری ، لذت نبرده باشد و به توصیف آنچه دیده است نپردازد و کمتر کسی را می توان یافت که هیچ علاقه‌ای به یکی از برنامه‌های مستند تلویزیونی حیات وحش و طبیعت زنده نداشته باشد و یا از رفتن به باغ وحش لذت نبرده باشد .
و از اهالی روستاها کمتر کسی می توان یافت که از دانستن خواص گیاهان دارویی اطراف روستا و علم به تشخیص آنها ، برخود نبالد و به وقت لزوم از آن بهره نبرده باشد . اهمیت طبیعت به قدری است که در فرهنگ باستانی ما ایرانیان نیز روزی را به عنوان نماد طبیعت نامگذاری کرده‌اند امروزه هر شاخهٔ منفرد علمی به تنهایی قادر به رفع کلیه نیازهای جوامع نمی باشد و ناگزیر علوم و صنایع میان رشته‌ای متولد می شوند . تلفیق علومی مثل زمین شناسی ، زمین پیکر شناسی ، زیست شناسی و بوم شناسی با صنعت گردشگری ، باعث خلق افق‌های نو و افکار جدید می‌شود که می تواند باعث حل معضلات بیکاری ، توسعه اقتصادی- اجتماعی ، و برداشتن گامی به سوی فقرزدایی ، توسعه پایدار و در نهایت ، عدالت اجتماعی باشد . چون گردشگری مهمترین صنعت جهان است(گولتا ۲۰۰۳) و از راههای فقرزدایی و ایجاد اشتغال رویکرد به توسعه گردشگری و ایجاد در آمد از آن طریق در اروپا و خاورمیانه است
از گذشته‌های دور، گرایش به طبیعت و نور این زیبایی دوستی در دلهای مردم روشن بوده است و آنچه در طبیعت‌گردی به آن پرداخته می شود، تلفیق نور علم با زیبائی طبیعت و خلقت و کار منسجم روی شناخت و جاروب کلیه زیباییهای طبیعت محیطی ، حفاظت از میراث طبیعی و در نهایت ایجاد گردشگاهها و مسیرهای مخصوص طبیعت گردی است . و جاهایی از منطقه که برای گردشگری انفرادی در طبیعت مناسب نبوده و یا خطرناک است در قالب تورهای دسته جمعی در مسیرهای مشخص قابل اجرا خواهد بود، و ایجاد زیربنای اولیه طبیعت گردی نیازمند ارائه تعاریف درست از واژه‌های جدید است .
گردشگري در طبيعت (طبيعت گردي):
يكي از الگوهاي فضايي گردشگري شكل گرفته در عصر پسامدرن گردشگري در طبيعت يا طبيعت گردي مي باشد. اين الگوي فضايي در برگيرنده رويكرد گردشگران به محيط طبيعي با انگيزه هاي متفاوتي مي باشد كه گردشگر از سفر به محيط طبيعي يا طبيعت مدنظر دارد. از اين رو گستره فضايي اين الگو ، محيط طبيعي را در بر مي گيرد كه مي تواند به عنوان مثال ساحل ، جنگل ، كوه و نظير اينها باشد. اين الگوي فضايي از گردشگري در برگيرنده گونه هاي متفاوتي از گردشگري مي باشد كه در اين فضا ، تجربه گردشگري كسب مي كنند. اين گونه ها در دو دسته کلی شامل اكوتوريسم و ژئوتوریسم می باشد.
در اين بين نكته مهم ، تمايزي است كه بين گردشگري در طبيعت به عنوان يك الگوي فضايي و اكوتوريسم به عنوان يك گونه از گردشگري وجود دارد. اين در حالي است كه در بيشتر مواقع اين دو مترادف هم محسوب مي شوند و حتي گاهي يكي پنداشته مي شوند.گردشگري در طبيعت يك الگوي فضايي از گردشگري مي باشد و شكل دهنده متني فضايي است كه خوانش آن در پيرامون سفر به نقاط طبيعي با انگيزه هاي متفاوت از سوي گردشگران صورت مي گيرد اين خود در رويكردي واسازانه بر بنيان ساختارهاي متفاوتي از نگرش درون متني يا برون متني قرار دارد كه در راستاي گونه هاي متفاوتي از گردشگري پديدار مي شود. همچنين در بازار جهاني گردشگري ، گردشگري در طبيعت يك بخش كلي محسوب مي شود كه اكوتوريسم جزيي از آن در كنار گردشگري ماجراجويي مي باشد .
علاوه بر آن از نظر تعاريف نيز هيچگاه گردشگري در طبيعت تنها معادل اكوتوريسم نيست. در اينجا تفاوتي را مي توان مشاهده كرد كه مابين انگيزه هاي اين دو وجود دارد . گردشگري در طبيعت يا طبيعت گردي ، مسافرت به محيط هاي طبيعي مي تواند در چارچوب انگيزه هاي متفاوتي باشد كه تنها فضاي طبيعي را مدنظر داشته و انگيزه مربوطه هيچ گونه رابطه مستقيم با محيط طبيعي ندارد و حتي گردشگر نسبت به محيط داراي هيچ حساسيتي نيست. در حالي كه اكوتوريسم بنا به تعريف آن توسط موسسه بين المللي اكوتوريسم در سال 1991 « يك مسافرت مسئولانه به مناطق طبيعي كه محيط زيست را حفظ و زندگي راحت مردم محلي را تثبيت نمايد» تعريف شده است.
از اين رو تعداد سفرهاي كه بتوان به آنها برچسب اكوتوريستي زد بسيار محدود مي باشد و اين با گردشگري در طبيعت كه به عنوان يك الگوي فضايي گردشگري شكل مي گيرد و واجد تنها يك ويژگي از ويژگي هاي اكوتوريسم كه همان سفر به مناطق طبيعي است ، بسيار متفاوت مي باشد.در اين ميان مي توان تفاوت بين گردشگري در طبيعت و اكوتوريسم را تفاوت بين شهرنشيني و شهرگرايي مقايسه كرد كه اولي نشان از جمعيت شهري دارد و ساكنان شهر را مدنظر قرار مي دهد و شهرگرايي ، در برگيرنده مفهوم فرهنگ شهري و برخاسته از مدنيت در فضاي شهري مي باشد. بر اين مبنا گردشگري در طبيعت ، تعداد وفضاي گردشگري در رابطه با مناطق طبيعي در برمي گيرد و اكوتوريسم در برگيرنده مفهومي از فرهنگ گردشگري در حفاظت از محيط زيست را در بردارد.
با توجه به مشخص شدن تمايز مابين گردشگري در طبيعت و اكوتوريسم ، مي توان گردشگري در طبيعت را اينگونه تعريف كرد : « گردشگري در طبيعت يا طبيعت گردي ، سفر به مناطق طبيعي در رابطه با بهرهبري گردشگري با انگيزه هاي متفاوت از مناطق طبيعي بوده كه آثار مثبت و منفي را براي آن مناطق در بر دارد». بنا براين تعريف گردشگري در طبيعت يا طبيعت گردي به عنوان يك الگوي فضايي در چند وجه بايد مورد توجه قرار گيرد كه در وهله اول سفر به مناطق طبيعي است و در وهله دوم بهره بري از مناطق طبيعي مدنظر مي باشد و در آخر تاثيراتي كه جريان گردشگري در اين مناطق برجاي مي نهد، داراي اهميت است.
اين در حالي است كه الگوهاي فضايي گردشگري در عصر پسامدرن خود حاصل ساختار شكني گردشگري دوران مدرن مي باشند و در چارچوب گرايش سرمايه داري سازمان نايافته براي ادغام تمامي فضاها در چرخه سود ، قرار مي گيرند . گردشگري در طبيعت نيز خود در اين چارچوب قرار مي گيرد از اين رو توجه به پايداري به عنوان راهكار مهار سرمايه داري در اين زمينه اهميت فراواني دارند بخصوص از آن رو كه در اين الگوي فضايي ، مناطق طبيعي مدنظر مي باشند. هرچند در اين بين اكوتوريسم با توجه به ويژگي هاي خود در زير مجموعه گردشگري پايدار نيز قرار مي گيرد ولي با اين وجود همانگونه كه بيان شد اكوتوريسم تنها بخش كوچكي و يك گونه از گردشگري در الگوي فضايي گردشگري در طبيعت مي باشد.
جایگاه و اهمیت طبیعت‌گردی و منافع آن :
برای رواج طبیعت‌گردی در ، نیاز به شناسایی طبیعت جاندار و بی جان می‌باشد اگر تا کنون کار تحقیق و شناسایی طبیعت ، توجیه اقتصادی نداشته است امّا در حال حاضر با رویکردهای جهانی ، شناسایی و طبقه‌بندی کلیهٔ پدیده های طبیعی اعم از زنده و غیرزنده توجیه اقتصادی یافته و پس از طراحی مسیرها و ایجاد گردشگاهها ، بازگشت سرمایه را به دنبال خواهد داشت. با طبیعت‌گردی تحقق دو امر بطور یک جا میسر می‌شود : هم سرمایه‌های طبیعی ملی شناسایی می‌شود و هم منافع بعدی حاصل از توسعه گردشگری را به دنبال خواهد داشت اگر تاکنون ناگزیر به مشاهده طبیعت آفریقا و استرالیا و آمازون و آمریکا پرداخته‌ایم با طبیعت‌گردی و منافع حاصل از آن ، مستندسازان نیز با همراهی متخصصین علوم متنوع زیستی و اکولوژیکی و زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی و مهندسان معدن و محیط زیست ، قادر به تهیه برنامه‌های تلویزیونی از طبیعت وحش زنده و طبیعت جذاب و بی جان کشور خواهند بود، تا قابل ارائه به شبکه‌های مختلف تلویزیونی داخلی و خارجی برای شناسایی طبیعت کشور خود باشند و گام بزرگی در جهت شناسایی مناطق داخلی برای روستانشینان و شهرنشینان برداشته می‌شود . معضلات فقر و بیکاری ، اعتیاد نوجوانان و جوانان به مواد مخدر ، معضل رویکرد به فساد و فحشاء و . . . همگی موارد تا حدودی از عدم تکاپوی نوجوانان و جوانان و عدم توانایی مقابله به فشارهای روانی و محیطی و اجتماعی و فقر است.
امروزه گردشگری نفی کامل دنیای کار نمی باشد، بلکه شکل مثبتی از گذران وقت آزاد است که به شکل لذّت بردن از جاذبه‌های طبیعی و زمینی که بر روی آن زندگی می کنیم نیزمی باشد . اشتغال ، حمایت از میراث طبیعی و محیط زیست ، درمان افسردگی ، جلوگیری از تخریب شاخص‌های بوم شناختی و زمین‌شناختی از جمله منافع طبیعت‌گردی است .
تحقیقات نشان داده "که انسانهای عصبی و افسرده بعد از مشاهده تصاویری از طبیعت احساس بسیار بهتری پیدا می کنند تا از مناظر شهری" بنابراین طبیعت‌گردی هم برای گردشگران و هم برای کارکنان این بخش اقتصادی و هم برای مردم داخل کشور منافع مادی و معنوی بسیاری در پی خواهد داشت .
به عقیدهٔ دلاکی ییزا ۱۹۸۰ " مجری توریستی شیئی مورد استفاده توریستی را زینت می بخشد و ان را طوری جذاب می سازد که قابلیت کشش فراوان داشته باشد " در مورد طبیعت‌گردی ، محصول محیط طبیعی است و از قبل موجود است و دیگر لازم نیست آن را اختراع کرد و چیزی بوجود آورد بنابراین با سرمایه‌گذاری اندک می توان تولیدات محیط طبیعی را زینت بخشید و جذاب ساخت و مردم دیگر را به سوی آن کشانید . طبیعت‌گردی حتی جاذبه‌های معدنی کشور را نیز شامل می‌شود .امروزه در جهان ، مشکلات فقر و بیکاری بخاطر ازدیاد جمعیت نیست بلکه بواسطه عدم برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌برداری مناسب از سرزمین با توجه به توان سرزمین است از دیگر منافع طبیعت‌گردی ، اهمیت آن در توسعه پایدار است ، بدست آوردن توان اکولوژیک هر منطقه و تعیین کاربری مناسب آن با توجه به پتانسیل منطقه ، اساس توسعه پایدار در هر منطقه است خصوصیات اکولوژیک هر استان در اقلیم ، خاک ، پوشش گیاهی ، منابع طبیعی و قابلیت زمینهای استان از لحاظ اعمال مدیریت در زمینه‌های کشاورزی ، مرتعداری ، جنگلداری ، توسعه شهری ، توسعه صنعتی (همچون گردشگری ) حفاظت ، تفرجگاهها و گردشگاهها . . . ) خلاصه می‌شود .
که با جاروب پدیده‌های مناسب طبیعت‌گردی در مناطق مختلف کشور ، پتانسیل منطقه برای ایجاد تفرجگاهها و استفاده بهتر از پتانسیل‌های سرزمین بدست خواهد آمد .
گردشگري مبتني بر طبيعت، همانا استفاده از طبيعت وحشي و بكري است كه همراه با گونه ها و زيستگاه هاي جانوري، رودخانه هاي جذاب و تماشايي و در اصل كسب لذت از نواحي طبيعي و مشاهده حيات وحش، گياهي و جانوري است كه بيانگر قدرت لايزال الهي و هنر جاويد اوست، هنري كه علاقه مندان بيشماري را به سفر به مناطق بكر و وحشي در استراليا، آفريقا، آسيا و... ترغيب مي كند.اكوتوريسم اين بهره برداري جديد كه مي تواند سود بيشتري از انواع محصولات اصلي صادراتي براي هر كشوري را فراهم آورد، قطعاً بخش مهمي از يك برنامه اقتصادي كلان و پايدار در هر منطقه و كشور است.
لزوم جاروب پدیده‌های طبیعی مناطق مختلف کشور :
مردم ایران برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات آخر هفته از سالیان دور جاهای مشخص و محدودی را سینه به سینه شناسایی نموده‌اند که برای عموم مردم شاید تعداد آنها بیش از انگشتان دست نباشد .
لزوم شناسایی عمده مناطق بکر در شاخه‌های طبیعت زنده و بی‌جان ، افق‌ها و فرصتها و اوقات فراغتی با شکل جدید برای مردم به ارمغان خواهد آورد .
و با جاروب و شناسایی پدیده‌های خاص ، مساله حفاظت از آنها و مساله راههای دسترسی به آنها و ایجاد گردشگاهها و تسهیلات رفاهی به میان خواهد آمد و پای گردشگران داخلی و خارجی به طبیعت استان باز خواهد شد .لزوم جاروب پدیده‌های طبیعی و رویکرد به طبیعت جاندار و بی جان و نگاههای نو به گردشگری امری اجتناب‌ناپذیر است .
با جاروب و شناسایی و طبقه بندی تنوع طبیعت زندهٔ توجه بیشتر به حفاظت آن شده و منجر به طراحی مسیرهای بوم-گردشگری در استان می‌شود و با جاروب و شناسایی مکانهای شاخص زمین-گردشگری (ژئوسایت‌ها) ، زمینه برای ایجاد "ژئوپارک‌ها" بوجود خواهد آمد . طبق تعریف کریس و ورلی – استوارت مدیر یکی از این گردشگاهها در انگلیس ، زمین-گردشگاه و بکارگیری آنها فقط صحبت و حفاظت از سنگها و صخره‌ها نیست بلکه ارتباط مستقیم با مردم دارد و هدف زمین-گردشگاهها قادر ساختن همه مردم به لذت بردن از جاذبه‌های زمین ساختی نواحی مختلف است و هدف از ایجاد آن توسعه صنعت زمین-گردشگری است و هدف بهره‌برداری از اقتصاد محلی مناطق مختلف و کمک به مردم برای درک تحول و سیرتکاملی چشم اندازهای محلی شان است .
بطور خلاصه با جاروب و در نهایت رونق طبیعت‌گردی باعث برکات ذیل می شوند:
۱. شادابی جامعه و تبلیغ روحیه طبیعت‌گرایی و مبارزه غیر مستقیم با مصائب اجتماعی
۲. شناسایی مسیرهای بوم گردشگری و معرفی آن به مردم و آژانس‌های مسافرتی بین‌المللی کشور در هدایت گردشگران خارجی طبیعت‌گرا و پتانسیل یابی برای زمین گردشگاهها.
۳. رونق اقتصادی مناطق دوردست و دستیابی به توسعه پایدار و ارتقاء اجتماعی و فرهنگی و کمک به فروش صنایع دستی .
۴. ایجاد اشتغال برای کارشناسان و راهنمایان علوم زمین و علوم زیستی و بوم‌شناختی و مهندسان معدن و محیط زیست (که بر روی هم دست کم با تعداد زیرشاخه‌های تخصصی آن بالغ بر ۱۵ رشته تخصصی می‌شود )، در حین جاروب و شناسایی و پس از آن به عنوان راهنمایان زمین گردشگری و بوم گردشگری .
۵ . ایجاد پایگاه داده‌های طبقه بندی شده پدیده‌های طبیعت جاندار و بی جان برای دانش‌آموزان و دانشجویان و محققان داخلی و خارجی و گردشگران طبیعت دوست .
۶. ثبت پدیده‌های طبیعی زنده و غیرزنده شاخص در فهرست میراث طبیعی ملی و یونسکو
معرفی گردشگری بر پایهٔ طبیعت یا طبیعت‌گردی :
طبیعت به دو بخش جاندار و بی جان ، تقسیم می‌شود . صنعت گردشگری بر پایه طبیعت اصطلاح متداولی در کشورهای غربی است . و می توان آن را به فارسی معادل طبیعت گردی نام نهاد . اما برخلاف تصور فعلی در کشور ، طبیعت‌گردی در شناخت و لذت بردن از طبیعت جاندار خلاصه نمی‌شود ، چرا که با این اتلاق از آن ، بخش بزرگی از طبیعت‌گردی که شامل طبیعت بی جان و جاذبه‌های آن است ، نادیده گرفته می‌شود .
بنابراین آن قسمت از طبیعت‌گردی را که مربوط به طبیعت زنده است در جهان اکوتوریسم نامیده‌اند و قسمت دیگری از طبیعت‌گردی که شامل شناخت و لذت بردن از پدیده‌های طبیعت غیرزنده است ، ژئوتوریسم نام دارد و ما در این جا به ترتیب آنها را بوم-گردشگری(اکوتوریسم) و زمین-گردشگری(ژئوتوریسم )معرفی می نماییم .
الف) بوم-گردشگری (اکوتوریسم):
صنعت بوم گردشگری یا اکوتوریسم یکی از دو زیرشاخه طبیعت‌گردی است. و از تلفیق علوم زیست‌شناختی و بوم شناختی با گردشگری ، نتیجه می‌شود .
شناخت و لذت از دنیای حشرات ، شناخت گیاهان دارویی و کمیاب و بومی ، شناخت انواع درختان کمیاب ، جانورشناسی ، شناخت انواع ماهیها و موجودات دریایی و پرداختن به غواصی به منظور شناخت و تفریح ، شناخت و لذت بردن از محیط زیست پرندگان و شناسایی انواع بومی و مهاجر و نیمه مهاجر ، شناخت خزندگان و دوزیستان شناخت قارچها از جمله خوراکی و سمّی ، پوششهای گیاهی و اقلیم های متفاوت در ارتفاعات مختلف و عکاسی و راه‌پیمایی به قصد تفریح در تک تک موارد فوق و تلفیق آن با گردشگری به تولّد زیر بخشهایی از صنعت بوم گردشگری بنامهای توریسم حشرات ، توریسم گیاهان ، توریسم جانوران ، توریسم شکار و ماهیگیری ، توریسم غواصّی ، توریسم پرندگان و توریسم خزندگان و دوزیستان و . . . و توریسم عکاسی از طبیعت جاندار و حیات وحش ، منجر می‌شود که نسبت به پتانسیل هر منطقه از لحاظ جاندار و نیز نسبت به علاقمندی بوم-گردشگران ، در برخی از زمینه‌ها در مناطق مختلف توسعه و رونق می یابد .بازدید از جاذبه‌های حاصل از طبیعت جاندار برای علاقمندان طبیعت به قصد گذراندن اوقات فراغت و متأثر شدن از زیباییهای خلقت - با اعمال سیاستهای محافظت از طبیعت زنده به رونق اقتصاد محلی مناطق دوردست و رشد فرهنگی و شناخت بیشتر و درک طبیعت و اشتغال‌زایی محلی می انجامد .
علم زیست‌شناسی + علوم بوم‌شناسی (اکولوژی) + صنعت گردشگری = صنعت بوم- گردشگـــــــری اکوتوریسم
ب) زمین-گردشگری( ژئوتوریسم):
صنعت زمین-گردشگری یا ژئوتوریسم) یکی دیگر از زیرشاخه‌های طبیعت‌گردی است و از تلفیق علوم زمین)از جمله زمین‌شناسی و زمین پیکرشناسی (ژئومورفولوژی) و همچنین جذابیت‌های اکتشافی معادن در مناطق مختلف و با جاذبه‌های متنوعی همچون کوهها ، غارها ، آتشفشانها و دهانه‌های آنها ، دهانه‌های برخوردی شهاب‌سنگ‌ها با زمین ، کانیها و سنگهای زیبا و کمیاب و کانیهای جواهری ، سواحل ، پرتگاهها ، کویرها ، بیابانها ، خلیج‌ها، چالها و گودالهای عجیب درزمین های کارستی ، رنگهای متنوع ناهمواریها و سنگها در چشم‌اندازهای وسیع و چشم‌نواز ، سنگواره‌ها (فسیل‌ها) ، آبشارها ، آب‌های گرم و سرد معدنی ، آب فشانها ، گل فشانها و. . . ، و عکاسی و پیاده‌روی و کوه‌پیمایی ، جمع‌آوری کلکسیون‌های مختلف موزه‌ای ] با صنعت گردشگری، بوجود می آید . این صنعت نیز با شناخت و درک طبیعت و با متأثر شدن از عظمت خلقت آغاز و به توسعه اجتماعی – اقتصادی استان و حفاظت از میراث طبیعی بی‌جان و به اشتغال و آموزش در سطح عوام و دانش‌آموزان و دانشجویان دانشگاهها و به اهداف عدالت اجتماعی با فقر زدایی در مناطق دوردست نزدیک می‌شود .
جاذبه‌های علوم زمین طبیعت بی‌جان + صنعت گردشگری = صنعت زمین-گردشگری ژئوتوریسم
تاریخچه توجه به صنعت زمین گردشگری به کمتر از ۱۰ سال اخیر برمی‌گردد اما رویکردهای قابل توجهی در جهان شکل گرفته است برای مثال در کشور عربستان صعودی علیرغم دارا بودن بزرگترین صنعت توریسم زیارتی در کشورهای مسلمان و جهان در حوالی شهر مدینه توجه ویژه‌ای به صنعت زمین-گردشگری شده است و با داشتن پهنه‌های وسیع گدازه‌های سرد شده آتشفشانی به شکل ریسمانی و دهانه‌های آتشفشانی در کویر ، تعدادی از زمین- گردشگران غرب را نیز به سوی این پدیده‌های متنوع طبیعت بی جان جذب می‌نماید و از کارشناسان محدود زمین‌شناس خود ، بعنوان راهنمای ژئوتور (راهنمای زمین-گردشگری ) استفاده
می‌نماید .
گردشگری پايدار:
گردشگری در مفهوم پايداری در برگيرنده پردازش معنايی خاص خود است.در اين ميان زايش اين مفهوم در ادبيات گردشگری حاصل تلاش در دستيابی به توسعه پايدار در تمامی زمينه های توسعه می باشد.بخصوص بعد از اجلاس زمين در سال 1992در ريودوژانيرو که دولت ها را به سمت توسعه‌ای سوق داد که حداقل زيان ولطمه را برمحيط زيست وارد سازد.به دنبال اين روند اولين کنفرانس جهانی گردشگری پايدار در سال 1995 در مادريد برگزار شد. برخی از نکات مطرح شده در اين کنفرانس پيرامون گردشگری پايدار عبارت بودند از :
· توسعه گردشگری بايد براساس معيارهای پايداری باشد.بدين معنا که مسايل اکولوژيکی در بلند مدت ، مسايل اقتصادی وتعهدات لازم نسبت به جنبه های اجتماعی و اخلاقی بايد رعايت شود.
· ماهيت پايداری گردشگری مستلزم محيط های طبيعی ، فرهنگی وانسانی است.
· گردشگری بايد جنبه های فرهنگی ، ارزشی وعناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشت باشد.
در واقع گردشگری پایدار را توریسمی می دانند که از نظر اکولوژیکی و بوم شناختی بی خطر بوده و از نظر اقتصادی قابل اجرا و ممکن و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد. بطور‌کلی اين تلاش ها نشان ازآن دارد که گردشگری بتواند در پردازش توسعه پايدار راهکاری عملی را شکل دهد.از اين رو هدف اصلی در بسط معنايی گردشگری پايدار پيرامون ارائه روش های منطقی در بهره گيری از منابع طبيعی و انسانی و ممانعت از به کارگيری غير علمی اين منابع می باشد. توسعه پايدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محيط زيست ومنابع وميراث فرهنگی جوامع است. از اين روگردشگری پايدار بايد با سياست مشخص و مدونی به اجرا در آيد تا بتواند حرکت اميد بخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافيايی تضمين کند.گردشگری پايدار برای کارايی بالاتر در اين زمينه دارای اصولی می باشد که هماهنگ کننده اهداف و راهکارهای عملی می باشد.اصول گردشگری پايدار را می توان به شرح زير بيان نمود:
1. استفاده از ماهيت پايدارگونة منابع :حفظ و استفاده از منابع(طبيعی ، اجتماعی و فرهنگی)بسيار حائز اهميت است وبه معنای تجارت دراز مدت می باشد.
2. کاهش بيش از حد مصرف و اتلاف : که جلوی هزينه های بازسازی زيان های دراز مدت را گرفته وبه کيفيت گردشگری کمک می کند.
3. حفظ تنوع : حفظ و ارتقای تنوع طبيعی ، اجتماعی وفرهنگی برای پايداری دراز مدت گردشگری اهميت ويژه دارد وپايگاه انعطاف پذيری را برای گردشگری به وجود می آورد.
4. برنامه ريزی : بسط وتوسعه گردشگری که وارد يک چارچوب برنامه ريزی راهبردی محلی وملی شده وتاثيرات محيط زيست را مد نظر قرار می دهد ، پايايی دراز مدت گردشگری را افزايش می دهد.
5. حمايت از نظام اقتصاد محلی : گردشگری که تعداد زيادی از فعاليت های اقتصادی محلی را مورد حمايت وتحت پوشش خود قرار می دهد و ارزش ها و هزينه های محيط زيست را مد نظر قرار می دهد ، علاوه بر حمايت از اين نظام های اقتصادی جلوی انهدام محيط زيست را می گيرد.
6. مشارکت اجتماع های محلی : مشارکت کلی اجتماع های محلی در بخش گردشگری نه تنها به نفع خود آنها ومحيط است بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می بخشد.
7. مشاوره با افراد ذی نفع وعامه مردم : مشاوره بين صنعت گردشگری و اجتماع ها ، سازمان ها و نهادهای محلی مهم است البته در صورتی که دوشادوش هم کار کنند واختلافات منافع را کنار بگذارند.
8. آموزش خدمه : آموزش خدمه که گردشگری پايدار را وارد روش های اشتغال می کند و در کنار آن استخدام خدمة محلی در تمامی مقاطع ، سبب بهبود کيفيت گردشگری می شود.
9. مسئوليت بازار يابی صنعت گردشگری : از آنجا که بازار يابی ، اطلاعات کاملی را در اختيار گردشگران قرار می دهد ، نه تنها سبب افزايش احترام نسبت به محيط فرهنگی ، اجتماعی وطبيعی نواحی ديدنی می شود ، بلکه رضايت مشتری را نيز افزايش می دهد.
10. انجام تحقيق : پژوهش در حال پيشرفت ونظارت برآن از طريق صنعت با استفاده از تجزيه وتحليل وجمع آوری موثر اطلاعات نه تنها ما را در حل وفصل مشکلات گردشگری ياری می کند بلکه مزايايی را برای مقاصد ، صنعت ومشتريان در بر خواهد داشت.
اکوتوریسم :
اکوتوریسم به عنوان شکلی از توریسم مبتنی بر بازار تعریف شده است که بعنوان ابزار توسعه پایدار توسط NGO¬ها، خبرگان توسعه و آکادمی ها از 1990 شناخته و مورد مطالعه قرار گرفته است.تعریف انجمن بین المللی اکوتوریسم(TIES ) در سال 1991 یکی از آخرین تعاریف در این باره است: " اکوتوریسم مسافرتی است به مناطق طبیعی با تعهد به حفظ محیط زیست و آسایش مردم بومی."
به طور کلی اکوتوریسم "Eco-Tourism" عبارت است از:
« گردشگری مسئولیت پذیر و پاسخگو به محیط های طبیعی به گونه ای که بافت طبیعی آنجا حفظ گردد و به افزایش رفاه اجتماعی افراد بومی آن منطقه نیز بیانجامد.»
دومين گونه عمده طبیعت گردی ، كه مي تواند در سطوح خارجي گردشگران بسياری را براساس گرايش های تقاضای بازار به مقاصد گردشگری جذب نمايد، اكوتوريسم مي باشد.اکوتوريسم که با انگيزه سفربه مناطق دارای جاذبه های طبيعی شکل می گيرد توسط سازمان جهاني گردشگري (WTO) اينگونه تعريف شده است " مسافرت به مناطق طبيعي كه همراه با مسئوليت باشد و موجب بهبود بخشيدن به سطح زندگي مردم محلي و حفظ محيط زيست شود" (Hvenegaard,1994,25).از اين رو اکوتوريسم بايد مستلزم ويژگی های زير باشد:
1. برجای نهادن آثار مثبت در زمينه حفاظت از محيط زيست و ارتقاء کيفيت مديريت آن
2. حداقل آثار منفی برای محيط طبيعی و جوامع محلی
3. به حداکثر رساندن مشارکت مردم محلی در تصميم گيری های مربوط به فعاليت گردشگری
4. تدارک فرصت های مناسب برای مردم محلی و دست اندرکاران گردشگری برای ارتقاء بهره وری وچگونگی پايداری آن
اكوتوريسم به عنوان يک گونه از طبیعت گردی قادر است که در استفاده از توان‌های محيطی سبب افزايش همکاری وتاثيرات اقتصادی آن وهمچنين حفاظت از محيط زيست و توسعه پايدار شده و تحرک و پويايی را در اقتصاد محلی و منطقه‌ای به وجود آورد.كه اين خود بازار يابي قوي را در زمينه معرفي جاذبه هاي اكوتوريستي را مي طلبد. بر اين مبنا لازم مي آيد كه در تبليغ براي شناساندن جاذبه هاي طبيعي در داخل و خارج كشور به شيوه هاي بين المللي كوشش گردد و همچنين سهولت دسترسي به اين جاذبه ها و ايجاد امكانات تفريحي جانبي فراهم آيد.
علاوه بر اين اكوتوريسم، انگيزه قدرتمند و تازه اي است كه توانسته محل هاي طبيعي با جاذبه توريستي را در مناطق مختلفي از جهان حفظ كند، به عبارت ديگر اكوتوريسم وسيله اي براي حفاظت از منابع طبيعي به شمار مي آيد، به همين خاطر، يافتن منابع اقتصادي روشن و قابل اتكا مربوط به اكوسيستم هاي طبيعي، امري جدي و نيازمند توجه مخصوص است.
. بسياري از كارشناسان اقتصادي، اكوتوريسم را يكي از سه صنعت كليدي قرن حاضر مي شمارند چرا كه تبعات اقتصادي و اجتماعي گردشگري طبيعت در مناطق بسيار چشمگير است، به طوري كه :
- اكوتوريسم در سطح محلي، ايجاد اشتغال مي كند، صنايع سودآور محلي را توسعه مي بخشد و از طريق احداث مكان هاي اقامتي- تفريحي و همچنين سيستم هاي حمل و نقل در كنار ارمغان هاي محلي و خدمات راهنما، هم به طور مستقيم و هم به صورت حمايتي، درآمدزاست.
- گردشگري طبيعت، باعث وسعت و تنوع اشتغال به ويژه در مناطق روستايي مي شود، به آن تنوع مي بخشد و اقتصاد آن را از طريق ايجاد تقاضا، مساعد مي سازد و سبب تزريق سرمايه به آن محل مي شود.
- توريسم طبيعي، سبب بهبود شبكه هاي حمل و نقل و عوامل زيربنايي مي شود كه مسلماً سود خاصي را به مردم محلي مي رساند.
- اكوتوريسم سبب بهره برداري سودمند از اراضي اي مي شود كه به نوعي زمين هاي حاشيه اي به شمار مي آيند و بدين ترتيب باعث مي شود كه گستره هاي بزرگي از اراضي با پوشش طبيعي، محفوظ باقي بماند.
- اكوتوريسم، امكانات تفريحگاهي مناسب را فراهم مي كند كه مي تواند مورد استفاده بازديدكنندگان داخلي و خارجي قرار گيرد.
- و در نتيجه، شرايط فوق در كنار انتقال فرهنگ ها و زمينه ارتباطات خصوصاً در بعد جهاني و ارتقاء سطح درك و بينش مردم محلي همراه با جذب ارز خارجي و كمك و تقويت به اقتصاد محلي و ملي، مسلماً مكانيسمي برخودگرداني پارك ها و منابع طبيعي قلمداد مي شود كه در نتيجه ابزاري كارآمد براي حفاظت از ميراث طبيعي به شمار مي آيد. امروزه، مديريت اكوتوريسم در ايران با توجه به روند روبه رشد جمعيت، بحث اشتغالزايي و كاهش منابع نفتي و اتكاي كشور تنها به اقتصاد تك محوري وابسته به نفت و صنايع وابسته آن، نه تنها يك نياز كه يك الزام براي رشد و توسعه جامعه ما به حساب مي آيد
اكوتوريسم در ايران :
كشور ايران ، سرزميني بسيار متنوع است كه عوامل گوناگوني نظير وضعيت زمين شناسي ، توپوگرافي ، ارتفاع از سطح دريا ، شكل زمين ، عوامل اقليمي و حتي طول وعرض جغرافيايي در تنوع و غناي طبيعت آن مؤثر بوده است . كه به عنوان مثال دامنه ارتفاع از 26- متر تا 5610+ متر ، ودامنه تغييرات دمايي بين شمال غربي كشور 35- درجه سانتي گراد ( در زمستان ) تا 50+ درجه سانتي گراد (در تابستان ) در كرانه هاي خليج فارس ، از آن جمله است . تنوع گلها وپوشش گياهي ،بزرگترين درياچه شور جهان ( درياچه اروميه ) ، بهترين پيستهاي اسكي دنيا با بيش از هفت ماه پوشش برفي قابل استفاده، بيابانها و پهنه هاي كويري وسيع ( دشت كوير ، لوت ) ، يكي ازبزرگترين درياچه هاي آب شيرين دنيا ( درياچه هامون )، خوش آب وهوا ترين سواحل دنيا در جنوب درياي خزر ، جزاير وسواحل جهانگردي جنوب كشور با آب وهواي بسيار مطلوب در فصل زمستان ، وجود مناطق طبيعي حفاظت شده ، آبشارها ، قنات ها ، وجود 2000 چشمه گرم وسرد معدني كه برروي 350 مورد آن ، مطالعات لازم انجام گرفته است . وجود 148 گونه پستاندار ، 495 گونه پرنده ، حداقل 250 نوع ماهي ، غارهاي متنوع وبي نظير مانند غار علي صدر در همدان ودهها غار شناخته شده ونشده ديگر در اقصي نقاط ايران ، جنگلهاي طبيعي انبوه و متراكم در شمال غرب ايران ، تالابها ، رودخانه ها ودرياچه ها همراه با 19 موزه درزمينه منابع طبيعي ايران ، تنها گوشه اي از جاذبه هاي طبيعي اين مرز وبوم را تشكيل مي دهد ( زماني فر 1379، 71و72 ) . ايران كشوري است كه به لحاظ جاذبه هاي گردشگري در رديف 10كشور نخست جهان مي‌باشد ولي نام آن حتي در فهرست 80 كشور گردش پذير جهان از نظر ورودي ها ودرآمد موجود نيست .اكوتوريسم ( كه گزينه شاخص بخش گردشگري مي باشد كه مي تواند توان هاي بالقوه طبيعي و ويژگيهاي فرهنگي را به سرمايه هاي بالفعل تبديل نمايد ) ، هنوز جايگاه واقعي خود را نيافته وعلي رغم موقعيت مناسب ومساعد جغرافيايي و وجود مواهب طبيعي وفرهنگي و نظير اينها, درآمد ارزي ايران از اين بابت بسيار ناچيز مي باشد .
نتیجه گیری:
با صنعتي شدن جهان و ورود به قرن بيستم تحول اقتصادي عظيمي در كشورهاي صنعتي بوجود آمد و به تبع آن نياز به تفريح و سفر و آشنا شدن با مناطق ديگر دنيا براي مردم به وجود آمد علاوه بر اين پيشرفت وسائل ارتباطي و اطلاعاتي سفري را كوتاهتر كرد و جهان را براي افراد آن كوچكتر. متاسفانه در كشور ما با وجود پتانسيلهاي زمين – تاريخي – طبيعي – مذهبي هيچگاه توريسم در جايگاه واقعي خود قرار نگرفته است. برنامه ريزي صحيح و اصولي براي اين مناطقي مي تواند ما را به يك درآمد عمده جدا از در آمد نفت برساند. علاوه بر اين توريسم مي تواند اولين گام گفتگوي تمدنها باشد و مي تواند مقدمات سرمايه گذاري را براي كساني كه با اين مرز و بوم و امكانات عقلي آن آشنا نيستند، فراهم سازد.
از طرفی اغلب محیطهای طبیعی بکر یا حوزه های حفاظت شده محلی مناسب برای اکوتوریسم به شمار می رود. توسعه توریسم در این محلها همچون تیغ دولبه است چرا که همان طور که گفته شد توسعه ممکن است منجر به از بین رفتن حوزه های حفاظت شده شود. داشتن دانش کافی درباره قابلیتهای منطقه برای کنار آمدن با توریسم از دیدگاه محیطی، اجتماعی و اقتصادی و دانش درباره انتظارات مردم بومی و انتظارات توریستها از الزامات برنامه ریزی برای داشتن اکوتوریسم پایدار است.برای داشتن یک اکوتوریسم پایدار باید به شناسایی اصول اکوتوریسم پرداخت و نیز مولفه های مرتبط را بررسی کرد.
همان طور که از تعریف توسعه پایدار توریسم برمی آید ضمن حفاظت از محیط، باید بین فعالیتهای توریستی و ارزشهای اجتماعی و اقتصادی انطباق لازم وجود داشته باشد. لذا می توان گفت : برای توسعه پایدار توریسم و اکوتوریسم باید یکپارچگی بین دو مولفه زیستی- فیزیکی شامل محیط زیست و زیرساختها و مولفه شرایط اجتماعی-اقتصادی برقرار باشد. به عنوان مثال عدم توجه به محدودیتهای زیستی یک ناحیه ممکن است مانع از برآورده شدن انتظارات سیاحان شود و یا این عدم هماهنگی باعث تخریب قابلیتهای محیطی و یا حتی زیانهای فرهنگی- اجتماعی در منطقه شود. مثل کاهش منابع آبی، ایجاد تعارض و ناسازگاری فرهنگی، از دست رفتن زمین های ملکی و توزیع ناعادلانه منافع حاصل از توسعه. امید است مسئولین امر گردشگری ،با برنامه ریزی مناسب و توسعه توریسم (اکوتوریسم) پایدار در منطقه بخشی از مشکلات مردم این منطقه را رفع نمایند، چرا که از اهداف توریسم پایدار مشارکت مردم بومی در منافع حاصل از توسعه است.
منابع:
1- اسحقی. ر.، راهنمای برنامه ریزی سفر در استان مازندران، سازمان ایرانگردی و جهانگردی مازندران، شهریور 1380.
2- زواره محمدی، م. (1381)، رساله كارشناسي ارشد مجموعه تفريحی توريستی بام سبزلاهيجان، تهران، دانشگاه علم و صنعت ايران.
3- علوی تبار. ه، مجموعه توریستی- تفریحی- اقامتی فرح آباد ساری، پایان نامه کارشناسی ارشد
4- نکوئی صدری ،بهرام ، مجموعه مقالات همایش بررسی موانع و مشکلات توسعه گردشگری استان آذربایجان شرقی ، ۱۳۸۵
5- نکوئی صدری ، بهرام ،ژئوتوریسم صنعت بدون دودکش، فصلنامه ژئوماین ، نشریه داخلی سازمان نظام مهندسی معدن استان آذربایجان شرقی ، سال اول شماره دوم زمستان ۸۴
6- سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
7- سایت سازمان جهانی گردشگری: www.world-tourism.org
8-سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان 5- سایت www.aftab.ir
9-سایت بانک اطلاعات گردشگری: www.iran-tourism.ir
10- سایت http://www.ayandehnegar.org